بدعهدی ۸ ساله هند در چابهار

سپهر کشاورزی؛ توسعه بندر چابهار براساس قراردادی در سال ۲۰۱۶ میان ایران و هند، به طور جدی در دستور کار دولت قرار گرفت. توسعه‌ای که انتظار می‌رفت به دلیل معافیت تحریم‌ها در این بندر، با سرعت اتفاق بیفتد. اما به نظر هندی‌ها عجله چندانی در انجام سرمایه‌گذاری که به آن متعهد شده بودند، نداشتند.

اکنون دولت از شروع عملیات اجرای توسعه بندر «شهید بهشتی» چابهار خبر می‌دهد. بندری که کریدور شمال به جنوب کشور را تقویت می‌کند و نه فقط برای کشور دارای اهمیت است بلکه برای کشورهای حوزه قفقاز، هند تا چین نیز اهمیت زیادی در حمل‌ونقل سریع و ارزان کالا دارد. برخی منتقدان اما این موضوع را مطرح می‌کنند که هند همکار مناسبی برای ایران نیست و باید به جای این کشور از همکاری چین استفاده می‌شد.

منتقدان استدلال می‌کنند که هند از سال ۲۰۱۶ متعهد به سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری در توسعه بندر شهید بهشتی چابهار شده است؛ برنامه‌ریزی و مطالعات توسعه بندر شهید بهشتی چابهار در قالب طرح توسعه بندر چابهار در ۵ فاز با ظرفیت حداقل ۸۰ میلیون تن در سال انجام گرفت اما تاکنون فقط فاز اول این بندر از سال ۹۶ و به ظرفیت هشت میلیون تن در سال به بهره‌برداری رسیده است.

موضوع سرمایه‌گذاری «هند» در منطقه «چابهار» و نوار ساحلی «مکران» طی دو دهه گذشته در حد و حدود دیدارهای دیپلماتیک، قرارهایی روی کاغذ مانده و هرگز به مرحله تفاهم‌نامه‌ یا قرارداد اجرایی نرسیده است. این در حالی است که همه دولت‌های گذشته بر ضرورت توسعه این ناحیه با استفاده از سرمایه‌گذاری خارجی تاکید کرده‌اند.

این بار سرمایه‌گذاری هند در این منطقه جدی‌تر از قبل از به نظر می‌رسد و سفیر هند این اتفاق را به عنوان «فرصت طلایی» برای کشور خودش مطرح کرد. خبرگزاری دولت به نقل از «رودرا گائوراو شِرِست» که روز جمعه به چابهار سفر کرد نوشت: «این سفر با هدف بازدید و اجرایی شدن تعهد سرمایه گذاری‌های قبلی برنامه ریزی شده است. موقعیت چابهار در گسترش مبادلات تجاری در منطقه، اوراسیا و حتی اروپا منحصر بفرد است.»

به گفته «گائورا شرست» اعضای سازمان همکاری شانگ‌های، می‌توانند برای استفاده حداکثری از ظرفیت حمل‌ونقل بندر چابهار تلاش کنند: «کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال – جنوب می‌تواند به عنوان یک مسیر امن و کارآمد برای کشورهای محصور در خشکی در آسیای مرکزی برای دسترسی به اقیانوس هند عمل کند، ما باید تلاش کنیم تا پتانسیل کامل آن را محقق کنیم.»

بازار کشورهای اوراسیا و تمایل این کشورها به انجام تبادلات کالایی و تجاری با کشورهای حاشیه خلیج فارس، دریای عمان و هند فرصت مناسبی برای استفاده از بندر چابهار است

استقبال همسایگان

گرچه ایران کریدور شرق به غرب را از دست داده است، اما تلاش می‌کند تا این محور مهم ترانزیتی را از دست ندهد موضوعی که به نظر کشورهای همسایه شمالی هم از آن استقبال می‌کنند.

سفیر جمهوری ارمنستان در واکنش به برنامه‌های آتی ایران و ارمنستان برای «چابهار» گفت: «ارمنستان مسیر خوبی برای ترانزیت کالا به دریاست و ایجاد همکاری بین ارمنستان، ایران و هند از طریق چابهار برای ما علاقمندی ایجاد کرده و این بندر توسعه دهنده ارتباط بین سه کشور است.

به گفته «آرسن آواکیان» و به نقل از وب‌سایت خبری دولت، این کشور علاقه‌مند به انتقال کالای ارمنستان از مبدا هندوستان و از طریق بندر چابهار است: «چون دورنمای همکاری های اقتصادی، تجاری و ترانزیتی دو کشور بسیار روشن و رو به جلو خواهد بود.خوشحال هستیم که در جریان بازدید و نشست سفیر ارمنستان در ایران در بندر شهید بهشتی چابهار راهکارهای توسعه همکاری های بازرگانی و تجاری از طریق بندر چابهار بررسی تا در آینده حضور بیشتری داشته باشیم.»

سفیر جمهوری ارمنستان در ایران می‌گوید ارمنستان به دنبال سرمایه گذاری در حمل‌ونقل ترانزیتی و انجام خدمات لجستیکی در چابهار است: «استفاده از امکانات بندر چابهار از چند جنبه برای ما حائز اهمیت است و ما مایل هستیم که کالاهای ما از هندوستان به چابهار و از چابهار به ارمنستان بیاید.»

چشم‌انداز مسئولان روشن است

همکاری میان ایران و هند و قدم در راه اجرایی شدن برنامه‌های دولت برای چابهار به نظر مسئولان محلی در استان سیستان و بلوچستان را هم به توسعه اقتصادی منطقه امیدوار کرده است. سرپرست اداره کل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان دورنمای همکاری‌های اقتصادی، تجاری و ترانزیتی دو کشور را و به جلو و چشم‌انداز توسعه این منطقه را روشن ارزیابی می‌کند.

به گفته «ناصر روانبخش» به این دلیل که ارمنستان دسترسی به دریا ندارد اما مرز مشترک زمینی بین دو کشور وجود دارد، بنادر جمهوری اسلامی ایران در جنوب را به ویژه بندر چابهار ظرفیت مناسبی برای انجام مبادلات تجاری ارمنستان با سایر کشورها از طریق چابهار خواهد بود: «قرار گرفتن ارمنستان در این مسیر ترانزیتی بین ایران و گرجستان به عنوان نقطه اتصال دهنده و پل ترانزیتی چابهار به بنادر شرق دریای سیاه به ویژه بندر «پوتی» در گرجستان خواهد بود که کمک زیادی به انتقال سریع و ارزان محموله ترانزیتی از این مسیر در مقایسه با مسیر دریایی کانال سوئز خواهد کرد.»

او بر این نظر است که بازار بزرگ کشورهای اوراسیا و تمایل این کشورها به انجام تبادلات کالایی و تجاری با کشورهای حاشیه خلیج فارس، دریای عمان و هند برای استفاده از زیرساخت‌های بنادر ایران در جنوب به ویژه بندر چابهار و استفاده از کشور ارمنستان به عنوان دروازه ورود به کشورهای اوراسیا، فرصت مناسبی است.

روانبخش توضیح می‌دهد: «زیر ساخت‌های بندری ایجاد شده برای پذیرش بدون محدودیت انواع کشتی و قابلیت تخلیه و بارگیری انواع کالا و فعالیت‌های شرکت‌های کشتیرانی بویژه کشتیرانی جمهوری اسلامی در بندر چابهار ظرفیت‌های بسیار خوبی هستند و امکان جابجایی دریایی کالا به مقاصد بنادر کشورهای حاشیه خلیج فارس و بنادر هند وجود دارد و در این زمینه لازم است تسهیلات و هماهنگی برای تردد ناوگان حمل زمینی ترانزیتی از طریق مرزهای زمینی دو کشور برای انتقال کالاهای صادراتی و وارداتی و ترانزیتی نیز فراهم شود. مسئولان بندر چابهار تلاش می‌کنند که هزینه و زمان انتقال کالا برای تمام گروه های کالایی را کاهش دهند.»

چین همکار بهتری‌ است

از سوی دیگر برخی کارشناسان بر این نظرند که هند گزینه مناسبی برای سرمایه‌گذاری در چابهار نیست و انگیزه‌های اندکی همگام با اهداف ایران دارد. «ابوالفضل ظهره وند» دیپلمات سابق ایران یکی از این منتقدان است.

او «چین» را با انگیزه‌تر و قابل اعتماد‌تر می‌داند: «هند عضو گروه هفت است و سیاست خارجی خود را در راستای گسترش روابط با آمریکا بنا نهاده است بنابراین انگیزه زیادی برای همکاری در توسعه بندر چابهار ندارد. از سوی دیگر توانایی لازم برای این کار را هم ندارد و تا به حال نتوانسته حتی ۵۰۰ میلیون دلار در این زمینه سرمایه‌گذاری کند.»

به باور این دیپلمات سابق، توجه هند به مسیر شمال به جنوب و تمرکز بر سرمایه‌گذاری در بندر کاملا استراتژیک ایران، به دلایل سیاسی و رقابت منطقه‌ای این کشور با پاکستان است.

مسئله‌ای که چین را به گزینه مناسب‌تری برای همکاری با ایران در این منطقه تبدیل می‌کند: «چین انگیزه زیادی هم در بعد امنیتی و هم اقتصادی برای مشارکت دارد. زیرا چین با توجه به جنگ اوکراین و مسدود شدن شاخه شمالی جاده ابریشم، می‌تواند با عبور از جنوب ایران و گذشتن از ضلع شمالی کشور خود را راحت‌تر و سریع‌تر به دریای سیاه و بازارهای اروپا برساند و هم بستری مناسب برای مبارزه با مانع تراشی آمریکا در مسیر سرمایه گذاری و مشارکت در توسعه بندر گوادر پاکستان پیدا کند.»

به گفته ظهره‌وند توسعه چابهار برای چین یک تیر به دو نشان زدن است. یعنی هم به هدف گسترش بازار افغانستان دست پیدا می‌کند و هم با مشارکت در توسعه خط ریلی جنوب به شمال ایران، از مسیری کوتاه‌تر خود را به ترکمنستان، ارمنستان و در نهایت اروپا می‌رساند.

برنامه برای چابهار چیست؟

آخرین خردادماه امسال پایگاه خبری سازمان بنادر و دریانوردی کشور به نقل از مدیرعامل سازمان در خبری نوشته است: «اختلاف نظرات با اپراتور هندی در چابهار برای قرارداد بلندمدت حل و فصل شده و در آینده نزدیک قرارداد بلندمدت نهایی خواهد شد.»

«علی‌اکبر صفایی» گفته بود: «درجلسه‌ای که اخیرا با هندی‌ها داشتیم، نتایج بسیار خوبی درباره قرارداد بلندمدت گرفتیم؛ هند کشور دوست ما با جمعیت بسیار زیاد و تقاضای بسیار زیاد است و همکاری مشترک ما با این کشور در زمینه اقتصاد منطقه چابهار و اقتصاد ترانزیت با کشورهای آسیای میانه تاثیرات بسیار خوبی خواهد داشت.»

به گفته معاون وزیر راه و شهرسازی، طی چند جلسه چند مورد که محل اختلاف نظر بوده ‌و در ۱۰ سال گذشته اختلاف نظرهایی را که برای قرارداد بلندمدت به نتیجه نرسیده بود، حل‌وفصل کردیم و در آینده نزدیک قرارداد بلندمدت نهایی خواهد شد که یک اقدام خوبی در حوزه بین‌المللی برای بندر چابهار خواهد بود. مطابق این توافق، سرمایه‌گذاری‌هایی که تا کنون صورت گرفته بالغ بر ۲۵ میلیون دلار مورد استفاده قرار می‌گیرد و در چند روز آینده کار تحویل آن‌ انجام می‌شود؛ با این قرارداد بلندمدت فضا ایجاد خواهد شد که کل سرمایه‌گذاری‌شان را انجام دهند؛ پیش‌بینی‌ شده که هندی‌ها در بلندمدت ۸۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری کنند.»

در توضیحات این خبر آمده: «البته به جز سرمایه‌گذاری بحث فایننس‌ هم مطرح است که بخشی انجام شده و بخشی هم در آینده انجام خواهد شد. درحوزه‌های زنجیره حمل‌ونقل و ترانزیت؛ اقداماتی که وزارت راه و شهرسازی تحت عنوان «ایران‌راه» پیگیری می‌کند می‌تواند تحولات چشمگیری برای کشور رقم بزند؛ کما اینکه آمار ترانزیت ما از بنادر شمالی رشد خوبی داشته، در حوزه ترانزیت در مدت مشابه سال گذشته، بیش از ۴۰ درصد رشد داشتیم که یک نشانه مثبت است ‌و این روند ادامه خواهد داشت.»

چرا چابهار؟

بندر چابهار بزرگ‌ترین بندر اقیانوسی کشور و تنها بندری است که از تحریم معاف است. این بندر مزیت‌های اتصال از طریق دریای عمان به اقیانوس هند، کشورهای محصور در خشکی مانند افغانستان و آسیای مرکزی را دارد و می تواند در تجارت، ترانزیت و رشد مراودات منطقه‌ای و جهانی نقش اساسی ایفا کند. ایران، هند و افغانستان پنج سال پیش توافقنامه راهبردی تاسیس دالان حمل و نقل و گذر بین المللی موسوم به «موافقتنامه چابهار» را امضا کردند. این قرارداد مقرر کرده بود بندر چابهار به مرکز منطقه‌ای ترانزیت، انرژی و تجارت تبدیل شود.

هند از سال ۲۰۱۶ متعهد به سرمایه‌گذاری برای توسعه بندر شهید بهشتی چابهار شده اما این پروژه پیشرفت چندانی نداشته است. درباره فعالیت پیمانکار هندی در بندر چابهار با وجود سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته، تعلل وجود دارد و در دوره‌هایی توسعه بندر متوقف شد. همچنین برای پیشبرد توسعه بندر قراردادی به صورت کوتاه مدت با طرف هندی منعقد و عملیاتی شد.

منبع پیام ما